Giảm chi phí y tế và môi trường gây tổn hại tới GDP
Hàng năm, việc tiêu dùng các sản phẩm có hại cho sức khỏe và môi trường gây rất nhiều tổn hại về sức khỏe, môi trường, kéo theo đó là các chi phí liên quan. Các phí phí này đã rất lớn và cấp bách cần phải đảo ngược. Hạn chế tối đa những chi phí này cũng là góp phần tăng GDP bằng cách giảm tổn thất.
Theo ông Đào Thế Sơn - chuyên gia kinh tế của Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu (Vital Strategies), việc giảm được các chi phí y tế, môi trường sẽ giúp điều chuyển tiền từ ngân sách nhà nước và người dân vào các tiêu dùng khác cho nền kinh tế, thay vì phải sử dụng cho chi phí chữa bệnh và làm sạch môi trường. Từ đó có thể tăng tổng cầu tiêu thụ nội địa, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ông cho biết, theo báo cáo của Hội Khoa học kinh tế y tế, việc tiêu dùng thuốc lá và các sản phẩm có hại khác đang gây ra tổn thất lớn về chi phí y tế lên tới 108.000 tỷ đồng và môi trường lên tới 99.000 tỷ đồng cho Việt Nam, tổng cộng tương đương hơn 2% GDP. Việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ giúp giảm tỷ lệ tiêu dùng, từ đó cắt giảm gánh nặng chi phí và hỗ trợ tăng trưởng thông qua tăng tổng cầu nội địa.
Xét ở khía cạnh vi mô trong tiêu dùng của hộ gia đình, việc sử dụng thuốc lá, đồ uống có cồn và nước giải khát có đường làm ảnh hưởng tiêu cực tới tình trạng đói nghèo và tới các khoản chi có ích cho phát triển kinh tế hộ gia đình.
Theo nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu chính sách và phát triển (DEPOCEN), việc tiêu dùng thuốc lá làm lấn át chi tiêu cho giáo dục, nhất là ở các hộ có thu nhập thấp, vừa ảnh hưởng tới tình trạng đói nghèo hiện tại lẫn khả năng phát triển kinh tế cũng như sức mua trong tương lai của các hộ gia đình. Nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chiến lược Việt Nam năm 2023 cho thấy tiêu dùng thuốc lá làm gia tăng bất bình đẳng đa chiều giữa các hộ gia đình tại Việt Nam.
Như vậy, nếu tăng thuế giúp các hộ gia đình điều tiết tiêu dùng, thì phần tiêu dùng giảm đi từ thuốc lá, đồ uống có cồn, nước giải khát có đường sẽ được điều chuyển sang các khoản chi khác, vừa không làm ảnh hưởng tới tổng cầu của nền kinh tế, tới GDP mà còn giúp tăng tính bền vững của sự phát triển. Các hộ gia đình có thể tăng chi tiêu cho giáo dục - đào tạo, tăng tiết kiệm để phục vụ hoạt động đầu tư - kinh doanh, phát triển kinh tế tư nhân (của chính chủ hộ hoặc đối với nền kinh tế qua hệ thống ngân hàng, tài chính).
Đồng thời, nguồn thu từ thuế có thể được sử dụng cho các chương trình phát triển kinh tế - xã hội theo hướng giảm nghèo và cải thiện sự bình đẳng. Các phân tích của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (tháng 2/2025)chỉ ra rằng, việc sử dụng nguồn thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt cho các chương trình chi hợp lý phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững có thể giúp giảm tỷ lệ hộ nghèo, cải thiện chỉ số bất bình đẳng thu nhập (hệ số Gini) cho Việt Nam.
Công cụ giúp nền kinh tế phát triển lành mạnh hơn
Chỉ thị số 05/CT-TTg ngày 1/3/2025 của Thủ tướng Chính phủ về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, đột phá thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, bảo đảm mục tiêu tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên thể hiện rõ tinh thần chỉ đạo là: phát triển nhưng vẫn phải đảm bảo an sinh xã hội, sức khỏe, môi trường, không chấp nhận đánh đổi xã hội và môi trường lấy lợi ích kinh tế đơn thuần; có chiến lược ưu tiên và các ngành mũi nhọn như khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo đồng thời với phát triển nhân lực chất lượng cao, tăng năng suất lao động.
Theo các chuyên gia, chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt có thể trở thành một công cụ quan trọng góp phần đạt được các mục tiêu của chỉ thị, do vừa có vai trò điều tiết tiêu dùng theo hướng nâng cao sức khỏe đảm bảo an sinh xã hội, môi trường. Việc nâng cao sức khỏe cũng là một yếu tố then chốt giúp lực lượng lao động bảo đảm thể lực, trí lực, năng suất cao. Trong khi đó, tác động điều tiết của thuế tiêu thụ đặc biệt cũng góp phần điều chuyển dần nguồn lực tổng thể của xã hội vào những ngành mũi nhọn.
Ông Đào Thế Sơn cho rằng, là một nền kinh tế đang phát triển với nhiều tiềm năng, Việt Nam có thể tiếp tục duy trì tăng trưởng tương đối cao trong giai đoạn đến năm 2030. Theo đó, thu nhập của người dân có thể được cải thiện đáng kể, giúp tăng nhu cầu tiêu dùng đối với hàng hóa nói chung, cũng như tác động làm tăng nguồn thu ngân sách từ thuế tiêu thụ đặc biệt.
Theo ước tính thì với tất cả các phương án hiện nay do Bộ Tài chính, Bộ Y tế và các tổ chức như Tổ chức Y tế thế giới đề xuất, số thu ngân sách từ thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ tăng lên. Ngân sách tăng lên này không chỉ giúp tạo cơ sở cho việc chi cho các mục tiêu y tế mà còn tạo cơ sở chung cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội nói chung, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đảm bảo phát triển bền vững có tính bao trùm (trong đó có việc giảm tỷ lệ hộ nghèo và bất bình đẳng thu nhập). Việc số thu ngân sách từ thuế tiêu thụ đặc biệt tăng lên cũng đảm bảo tốt cho việc giảm thiểu khả năng bội chi ngân sách, trong bối cảnh nền kinh tế cần tăng cường đầu tư cho các chương trình kinh tế - xã hội lớn của đất nước.
“Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt không phải là rào cản cho tăng trưởng, mà là một công cụ giúp nền kinh tế phát triển theo hướng lành mạnh hơn, hiệu quả hơn và bền vững hơn. Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu tăng trưởng mạnh về GDP và kỷ nguyên vươn mình, việc sớm triển khai các biện pháp thuế phù hợp sẽ là chìa khóa để hiện thực hóa các mục tiêu phát triển dài hạn” - ông Sơn khẳng định.
